گروه کشت و دام بازارنیوز-سعید ترکاشوند؛«مهناز میرزاده» کارشناس اقتصادی طی یادداشتی پیرامون راهبرد‌های لازم برای تضمین امنیت غذایی کشور نوشت:  تولید و تجارت مواد غذایی در جهان تحت تأثیر عواملی مثل خشکسالی، تغییرات آب و هوایی، کمبود کود شیمیایی، گرانی نفت و جنگ اوکراین در سال­های اخیر به شدت مختل شده است. به گونه­ای که در بسیاری از کشور‌ها امنیت غذایی به شدت تحت تأثیر منفی قرار گرفته است.

بر همین اساس پیگیری سیاست‌های حمایت از تولید داخل و خود کفایی برای تأمین امنیت غذایی به عنوان یک ضرورت مورد توجه کشور‌ها قرار گرفته است. در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در اصل سوم (بند ۱۲ و ۱۳) و در اصل چهل و سوم (بند‌های ۱ و ۹) بر ضرورت ایجاد رفاه و رفع فقر و برطرف ساختن هر نوع محرومیت در زمینه تغذیه و تأمین نیاز‌های اساسی انسان از جمله خوراک و افزایش محصولات کشاورزی و دامی تا مرحله خودکفایی تأکید شده است؛ بنابراین توجه و تأکید بر تأمین امنیت غذایی به عنوان یکی از وظایف قانونی دولت­ها همواره مورد توجه قرار گرفته است.

بر همین اساس پایگاه خبری بازار نیوز در پرونده تحلیلی ـ کارشناسی موضوع امنیت غذایی را در یادداشت‌های مختلف مورد بررسی قرار خواهد داد. در اولین یادداشت از این پرونده به موضوع گندم به عنوان یکی از اصلی‌ترین اقلام زراعی موثر در امنیت غذایی پرداخته می‌شود.

الف) وضعیت سطح زیر کشت، تولید و عملکرد

گندم بعد از ذرت دومین محصول تولیدی در میان محصولات زراعی آبی و اولین در میان محصولات دیمی کشور است. در این بخش بر اساس نمودار ۱ وضعیت سطح زیر کشت، تولید و عملکرد مورد بررسی قرار می‌گیرد.

بر اساس آخرین گزارش وزارت جهاد کشاورزی در سال زراعی ۱۴۰۱-۱۴۰۰، میزان سطح زیر کشت گندم ۶.۹ میلیون هکتار بوده است. از این میزان سطح زیر کشت در دو بخش دیمی و آبی ۱۳.۳ میلیون تن تولید انجام شده است؛ بنابراین میزان عملکرد هر هکتار (مجموع دیمی و آبی) ۱۹۲۳ تن بوده است.

روند سطح زیر کشت در سال زراعی ۱۴۰۱-۱۴۰۰ نسبت به سال زراعی گذشته افزایش ۶۴۰ هزار هکتاری داشته است که نسبت به سال‌های مورد بررسی در بالاترین سطح قرار دارد. تولید به میزان ۲.۲ میلیون تن اضافه شده است با توجه به افزایش بیشتر سطح تولید نسبت به سطح زیر کشت، وضعیت عملکرد بهبود ۱۴۷ کیلوگرمی به ازای هر هکتار داشته است. با این حال نسبت به عملکرد سال ۱۳۹۹-۱۳۹۸ عملکرد ضعیف تری داشته است.

روند سطح زیر کشت گندم بسته به شرایط آب و هوایی و همچنین مزیت نسبی گندم به سایر محصولات دستخوش تغییر است. این در حالی است که میزان تولید و به تبع آن عملکرد بسته به شرایط آب و هوایی و میزان حمایت دولت (قیمت تضمینی و یارانه تخصیصی به نهاد‌های تولید) تحت تأثیر قرار می­گیرد.

ب) تجارت خارجی

در سال ۱۴۰۰، در بین ۵ قلم عمده وارداتی از لحاظ وزنی گندم بعد از ذرت، رتبه دوم را دارد. از لحاظ ارزشی بعد از ذرت و روغن، گندم رتبه سوم را دارد. در این بخش بر اساس نمودار ۲ و ۳ وضعیت تجارت خارجی گندم در دو بخش واردات و صادرات مورد بررسی قرار می‌گیرد.

بر اساس آخرین گزارش وزارت جهاد کشاورزی در سال ۱۴۰۱، میزان واردات از نظر وزن ۴.۵ میلیون تن به ارزش ۲ میلیارد دلار بوده است که نسبت به سال گذشته به ترتیب ۳۷ و ۱۹ درصد کاهش یافته است. از سوی دیگر، ارزش هر تن گندم در سال ۱۴۰۱، ۴۵۱ دلار بوده است که نسبت به سال گذشته افزایش ۲۸.۶ درصدی داشته است.

بر اساس آخرین گزارش وزارت جهاد کشاورزی در سال ۱۴۰۱، میزان صادرات از نظر وزن ۱۹ هزار تن به ارزش ۱۲.۴۳ میلیون دلار بوده است که نسبت به سال گذشته به ترتیب ۴۱ و ۱۵ درصد کاهش یافته است. از سوی دیگر، ارزش هر تن گندم در سال ۱۴۰۱، ۶۵۴ دلار بوده است که نسبت به سال گذشته افزایش ۴۳.۵ درصدی داشته است.

عملکرد تجارت خارجی هر محصولی وابسته به وضعیت تولید و مصرف آن کشور است. در ایران با توجه به مازاد مصرف، وضعیت تجارت خارجی گندم وابسته به واردات است و صادرات نقش چندانی در تجارت خارجی گندم ندارد.

با توجه به جایگاه و اهمیت گندم در دستیابی به امنیت غذایی از یک طرف و محدودیت منابع ارزی، تحریم و نبود چشم انداز برای رفع و کاهش آن در آینده نزدیک، تداوم اخلال در زنجیره تأمین جهانی (جنگ روسیه و اوکراین)، تغییرات شرایط اقلیمی جهانی، دستیابی به خودکفایی در تولید گندم به عنوان یک ضرورت و نه انتخاب باید مورد توجه و تأکید قرار گیرد.

برای دستیابی به این مهم، باید نسبت به پیاده­سازی الگوی کشت، بهره گیری از ظرفیت­های اقتصاد دانش بنیان برای افزایش بهره­‌وری تولید و هدفمندسازی حمایت­های تولیدی دولت مورد توجه قرار گیرد.

پایان پیام//