گروه کشت و صنعت بازارنیوز-مهناز میرزاده؛ تولید و تجارت مواد غذایی در جهان تحت تأثیر عواملی مثل خشکسالی، تغییرات آب و هوایی، کمبود کود شیمیایی، گرانی نفت و جنگ اوکراین در سال‌های اخیر به شدت مختل شده است. به گونه‌ای که در بسیاری از کشور‌ها امنیت غذایی به شدت تحت تأثیر منفی قرار گرفته است.

بر همین اساس پیگیری سیاست‌های حمایت از تولید داخل و خود کفایی برای تأمین امنیت غذایی به عنوان یک ضرورت مورد توجه کشور‌ها قرار گرفته است. در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در اصل سوم (بند ۱۲ و ۱۳) و در اصل چهل و سوم (بند‌های ۱ و ۹) بر ضرورت ایجاد رفاه و رفع فقر و برطرف ساختن هر نوع محرومیت در زمینه تغذیه و تأمین نیاز‌های اساسی انسان از جمله خوراک و افزایش محصولات کشاورزی و دامی تا مرحله خودکفایی تأکید شده است.

بنابراین توجه و تأکید بر تأمین امنیت غذایی به عنوان یکی از وظایف قانونی دولت‌ها همواره مورد توجه قرار گرفته است. بر همین اساس پایگاه خبری بازارنیوز در پرونده تحلیلی ـ کارشناسی موضوع امنیت غذایی را در گزارش‌های مختلف مورد بررسی قرار خواهد داد. در دومین گزارش تحلیلی خود از این پرونده به موضوع ذرت دانه‌ای پرداخته می‌شود.

الف) وضعیت سطح زیر کشت، تولید و عملکرد

ذرت اولین محصول تولیدی در میان محصولات کشاورزی تولیدی کشور است. کشت ذرت دانه‌ای می‌تواند نقش مهم و قابل توجه‌ای در جلوگیری از فرسایش خاک، کاهش مصرف آب، کاهش مصرف سوخت، جلوگیری از آتش زدن کاه و کلش محصول قبلی و رفت و آمد کمتر ادوات کشاورزی روی سطح خاک داشته باشد. در این بخش بر اساس نمودار ۱ وضعیت سطح زیر کشت، تولید و عملکرد ذرت دانه‌ای مورد بررسی قرار می‌گیرد.

بر اساس آخرین گزارش وزارت جهاد کشاورزی در سال زراعی ۱۴۰۱-۱۴۰۰، میزان سطح زیر کشت ذرت دانه‌ای ۱۶۰ هزار هکتار بوده است که تمام آن به صورت آبی کشت شده است. با توجه به تولید ۱.۱ میلیون تن، میزان عملکرد هر هکتار ۷۱۳۹ کیلوگرم (۷ تن در هر هکتار) بوده است.

روند سطح زیر کشت در سال زراعی ۱۴۰۱-۱۴۰۰ نسبت به سال زراعی گذشته افزایش ۷۸ درصدی داشته است. سال زراعی ۱۳۹۱-۱۳۹۰ با سطح زیر کشت ۲۹۰ هزار هکتار بالاترین سطح زیرکشت را داشته است. در سال ۱۳۹۹-۱۳۹۸ با ثبت عملکرد ۸۲۱۸ کیلو بر هر هکتار بهترین عملکرد را به ثبت رسانده است.

تولیدکنندگان ذرت دانه‌ای مانند سایر تولیدکنندگان محصولات کشاورزی عمدتاً با دو نوع ریسک قیمت و عملکرد مواجه هستند. نوسانات عملکرد اغلب تحت تأثیر متغیر‌های اقلیمی و همچنین آفات و بیماری‌های گیاهی است، در حالی که نوسانات قیمت را طیف وسیعی از عوامل اقتصادی و غیر اقتصادی ایجاد می‌کند.

روند سطح زیر کشت ذرت دانه‌ای بسته به شرایط آب و هوایی و همچنین مزیت نسبی ذرت به سایر محصولات دستخوش تغییر است. این در حالی است که میزان تولید و به تبع آن عملکرد بسته به شرایط آب و هوایی و میزان حمایت دولت (قیمت تضمینی و یارانه تخصیصی به نهاد‌های تولید) تحت تأثیر قرار می‌گیرد.

ب) تجارت خارجی

ذرت در میان اقلام وارداتی محصولات کشاورزی همواره رتبه‌های برتر را به خود اختصاص داده است. این موضوع در ۵ ماهه ابتدایی سال ۱۴۰۲ نیز صادق بوده است به گونه‌ای که ۳.۷ میلیون تن به ارزش ۱.۵ میلیارد دلار واردات در این زمینه انجام شده است در بخش صادرات نیز ۲.۶ هزار تن به ارزش ۶۶۰ هزار دلار صادرات انجام شده است.

وضعیت تجارت خارجی ذرت نشان از وابستگی کشور به واردات است. در واقع نیاز مصرفی کشور از طریق واردات تأمین می‌شود. در این بخش بر اساس نمودار ۲ و ۳ وضعیت تجارت خارجی ذرت دانه‌ای در دو بخش واردات و صادرات مورد بررسی قرار می‌گیرد.

بر اساس آخرین گزارش وزارت جهاد کشاورزی در سال ۱۴۰۱، میزان صادرات ذرت دانه‌ای از نظر وزن ۸.۶ هزار تن به ارزش ۲.۳ میلیون دلار بوده است که نسبت به سال گذشته به ترتیب ۵۵.۸ و ۵۴.۳ درصد کاهش یافته است. از سوی دیگر، ارزش هر تن ذرت دانه‌ای در سال ۱۴۰۱، ۲۶۴ دلار بوده است که نسبت به سال گذشته افزایش ۳.۲ درصدی داشته است.

بر اساس آخرین گزارش وزارت جهاد کشاورزی در سال ۱۴۰۱، میزان واردات از نظر وزن ۳۴ هزار تن به ارزش ۳۵.۴ میلیون دلار بوده است که نسبت به سال گذشته به ترتیب ۲۴.۸ و ۱۳.۶ درصد کاهش یافته است. از سوی دیگر، ارزش هر تن ذرت دانه‌ای وارداتی در سال ۱۴۰۱، ۱۰۳۹ دلار بوده است که نسبت به سال گذشته افزایش ۱۴.۹ درصدی داشته است.

عملکرد تجارت خارجی هر محصولی وابسته به وضعیت تولید و مصرف آن کشور است. در ایران با توجه به مازاد مصرف، وضعیت تجارت خارجی ذرت دانه‌ای وابسته به واردات است و صادرات نقش چندانی در تجارت خارجی ذرت دانه‌ای ندارد. علاوه بر این در سال ۱۴۰۱، ارزش هر تن ذرت دانه‌ای وارداتی در حدود ۴ برابر ارزش ذرت دانه‌ای صادراتی است.

یکی از برنامه‌های دولت در برنامه هفتم توسعه، خودکفایی ۹۰ درصدی در تولید محصولات استراتژیک است و در این راستا برنامه‌هایی برای تحقق این امر تدوین شده است. واقعیت آن است که تولید تصادفی و بی‌برنامه نمی‌تواند ضامن امنیت غذایی پایدار کشور باشد و این مساله از موضوعات مهمی است که دولت در برنامه‌های خود بر آن توجه دارد؛ بنابراین با توجه به جایگاه و اهمیت ذرت در دستیابی به امنیت غذایی از یک طرف و محدودیت منابع ارزی، تحریم و نبود چشم انداز برای رفع و کاهش آن در آینده نزدیک، تداوم اخلال در زنجیره تأمین جهانی (جنگ روسیه و اوکراین)، تغییرات شرایط اقلیمی جهانی، دستیابی به خودکفایی در تولید ذرت به عنوان یک ضرورت و نه انتخاب باید مورد توجه و تأکید قرار گیرد.

برای دستیابی به این مهم، باید نسبت به پیاده‌سازی الگوی کشت، بهره گیری از ظرفیت‌های اقتصاد دانش بنیان برای افزایش بهره‌وری تولید و هدفمندسازی حمایت‌های تولیدی دولت مورد توجه قرار گیرد.

پایان پیام//