گروه بورس، بانک و بیمه بازارنیوز : یکی از مشکلات مهم نظام بانکی کشور، حضــور بانــک هــا در فعالیــت هــای اقتصــادی بــه صــورت مســتقیم و بــا اسـتفاده از شـرکت هایـی اسـت کـه توسـط خودشـان تاسـیس شـده اسـت کـه اخیـرا توسـط رهبر انقلاب، شـخص رئیـس جمهـور و رئیـس بانـک مرکـزی  نیـز چندیـن بـار بـه آن اشـاره شـده اسـت و در طـرح تحقیـق و تفحـص نیـز مـورد توجـه قـرار گرفتـه اسـت. در واقـع بانـک هـا، بـه جـای تامیـن مالـی فعالیـت هـای اقتصـادی و مشـارکت در آنهـا، خـود بنـگاه داری و سـرمایه گـذاری مـی کننـد و اکثـرا بـه سـمت تجـارت و مسـکن رفتـه انـد و منابـع خـود را نیـز بـه سـمت بنـگاه هـای خـود گسـیل مـی دارنـد.

بهمنـی رئیـس سـابق بانـک مرکـزی در زمـان ریاسـت خـود گفتـه بـود : بانـک هـا بایـد کل شـرکت هـای سـرمایه گـذاری خـود را تـا پایـان سـال واگـذار کننـد و از ایـن پـس بـه جـای بنـگاه داری، بانکـداری کننـد. همچنیـن طهماسـب مظاهـری رئیـس اسـبق بانـک مرکـزی نیـز در اظهـار نظـری ضمـن انتقـاد از بنـگاه داری بانـک هـا، آن را یکـی از خطاهـای نظـام بانکـی ایـران توصیـف کـرده بـود کـه ضربـه آخـر را بـه سیسـتم بانکـی وارد مـی سـازد. بـه گفتـه وی، بانکـی کـه بنـگاه داری مـی کنـد بانـک نیسـت تنهـا یـک سـازمان تامیـن مالـی اسـت و بانـک مرکـزی نیـز مکلـف اسـت از بنـگاه داری بانـک هـا ممانعـت کنـد. رئیـس انجمـن تولیدکننـدگان لـوازم خانگـی ایـران نیـز بـا انتقـاد از عملکـرد نظـام پولـی و بانکی کشـور گفتـه اسـت: در شـرایط فعلـی بانکهـا بیشـتر بـه زیرمجموعه هـای خـود تسهیلات داده و تمایلـی بـه ارائـه تسهیلات بـه صنایـع را ندارنـد. هـم اکنـون تولیدکننـدگان منابـع مناسـبی را در سیســتم بانکــی دریافــت نمیکننــد کــه در همیــن راســتا چنــدان نمیتــوان بــه توســعه صنعــت در آینــده امیــدوار بــود. وعدههــای اقتصــادی دولــت یازدهــم تــا زمــان اصــاح نشــدن نظـام پولـی و بانکـی کشـور قابـل تحقـق نخواهـد بـود. سیسـتم بانکـی بـه جـای انجـام وظایـف خــود کــه همــان جــذب ســپردهها و ارائــه تسهیلات اســت بــه ســمت فعالیتهــای اقتصــادی رفتـه اسـت کـه ایـن امـر باعـث شـده تـا آنهـا از وظیفـه اصلـی خـود فاصلـه بگیرنـد .11 در حــال حاضــر بانکهــا بــا تاســیس شــرکت، خریــد ســهام بنگاههــا وســهامداری بنگاههــا، خـود در نقـش یـک بنـگاه اقتصـادی رقیـب سـایر فعـالان اقتصـادی شـدهاند. ایـن مسـاله سـبب شـده اسـت تـا سـهم قابـل توجهـی از منابـع بانـک هـا نیـز بـه سـمت شـرکت هایـی کـه متعلـق بــه بانــک هــا هســتند یــا ســهام آنهــا متعلــق بــه بانــک هــا اســت حرکــت کنــد. نکتــه قابــل توجــه دیگــر آن اســت کــه عمــده شــرکتهای بانکهــا در زمینههــای غیرمولــد اقتصــادی فعـال هسـتند. طبــق دســتورالعمل ســرمایه گــذاری موسســات اعتبــاری کــه موضــوع بنــد ۳ مــاده ۳۴ قانــون پولـی بانکـی کشـور اسـت و در فروردیـن سـال ۸۶ توسـط شـورای پـول و اعتبـار بـه تصویـب رسـیده اسـت، بانـک هـا مـی تواننـد مجموعـا ۴۰ درصـد از سـرمایه پایـه خـود را بـه صـورت مســتقیم، بــی واســطه یــا بــا واســطه ســرمایه گــذاری کننــد کــه البتــه همیــن دســتورالعمل نیـز ضوابطـی دارد. از جملـه ایـن ضوابـط ایـن اسـت کـه بانـک هـا نمـی تواننـد بیـش از ۱۰ درصــد در شــرکت هــای بورســی و بیــش از ۵ درصــد ســرمایه پایــه خــود را در شــرکت هــای غیـر بورسـی سـرمایه گـذاری کننـد. همچنیـن سـرمایه گـذاری بانـک هـا بـرای کسـب سـود در شـرکتها نبایـد بیـش از ۲۰ درصـد سـرمایه آن شـرکت هـا باشـد و سـرمایه گـذاری بانـک هـا بـه منظـور بهبـود و تنـوع خدمـات مالـی و بانکـی خـود در شـرکتهایی مثـل لیزینـگ و سـرمایه گـذاری، نبایـد بیـش از ۴۹ درصـد سـرمایه گـذاری آن شـرکت هـا باشـد و لـذا اولیـن قدمـی کـه بایسـتی توسـط بانـک مرکـزی از بانـک هـا خواسـته شـود، شـفاف سـازی ایـن آمـار اسـت.

بنابرایـن آنچـه کـه ایجـاد مشـکل کـرده اسـت، عـدم تعهـد بـه ضوابـط توسـط بانـک هاسـت کــه هــم اکنــون در کشــور مــا رخ داده اســت. در حــال حاضــر طبــق گفتــه معــاون نظارتــی بانـک مرکـزی، بانـک هـا بـه جـای ۴۰ درصـد، ۵۱ درصـد از سـرمایه خـود را بـه شـرکت داری اختصـاص داده انـد کـه بایسـتی بـا ایشـان برخـورد شـود.12 همچنیـن مشـخص نبـودن حـوزه هایـی کـه بانـک هـا مـی تواننـد در آن بـه شـرکت داری بـه صـورت دقیـق بپردازنـد سـبب مـی شـود تـا بانـک هـا تنهـا بـه سـودآوری فعالیتهـای خـود فکـر کننـد و بـه یکـی از اهـداف نظـام بانکـی کـه رشـد اقتصـادی اسـت بـی توجـه باشـند و لـذا ایـن امـکان وجـود دارد کـه در بخـش غیرمولـد اقتصـاد ماننـد دلالـی زمیـن و مسـکن یـا سـاخت مجتمـع هـای تجـاری و اداری در مناطـق شـمالی شـهر (همانطـور کـه در وضـع فعلـی شـاهد هسـتیم) و واردات و بازرگانـی کـه جــزو فعالیتهــای بانــک محســوب نمــی شــود ســرمایه گــذاری کــرده و قــدرت خلــق اعتبــار و هدایـت نقدینگـی را کـه توسـط حاکمیـت بـه ایشـان داده شـده اسـت، و بایـد در جهـت حمایـت از بخـش مولـد اقتصـاد باشـد، در زیرمجموعـه هـای خـود مصـرف کننـد. آمارهـا نشـان میدهـد کـه بـه دلیـل نبـود نظـارت کافـی از سـوی بانـک مرکـزی بـر عملکـرد بانکهــا، بخــش هــای بــزرگ اقتصــادی و شــرکت هــای قدرتمنــدی توســط بانــک هــا ایجــاد شـده کـه بـا اسـتفاده از سـپرده هـای مردمـی و سـرمایه بانکـی رشـد کـرده و عـلاوه بـر رانتـی کـه بـرای صاحبـان بانـک ایجـاد مـی کننـد، قـدرت سیاسـی را نیـز بـه واسـطه قـدرت اقتصـادی بـرای آنهــا بــه ارمغـان آورده و اقتصــاد را از شـرایط طبیعـی خــود فاصلـه داده اســت. طبیعـی اسـت در ایـن میـان نبایـد انتظـاری داشـت کـه از بخـش تولیـد و کارآفرینـان و تولیدکنندگانـی کـه بـه زحمـت اشـتغال آفرینـی مـی کننـد حمایـت شـود. بــه طــور کلــی بانــک هــا بیشــتر در ســه حــوزه خدمــات مالــی و بانکــی مثــل شــرکت هــای ســرمایه گــذاری و بیمــه و لیزینــگ، تجــارت و مســکن فعــال هســتند. ایــن نشــان مــی دهــد کـه عمـده شـرکت داری بانـک هـا در حـوزه هایـی اسـت کـه یـا مربـوط بـه گسـترش میـزان خدمــات آنهاســت یــا اینکــه در حــوزه هایــی مثــل تجــارت و مســکن اســت کــه از ســوددهی بالایـی برخـوردار اسـت امـا لزومـا سـبب تولیـد و رونـق اقتصـادی نمـی شـود و تنهـا سـوددهی خودشــان را تضمیــن مــی کنــد.

بـرای مثـال یـک نمونـه از بانـک هایـی کـه 25 شـرکت در زیرمجموعـه خـود دارد بانـک پاسارگاد اسـت کـه شـرکت هـای ایـن بانـک بـه قـرار زیـر اسـت :

1. شرکت سرمایه گذاری پارس آریان
2. بیمه پاسارگاد
3. شرکت فناوری اطلاعات و ارتباطات پاسارگاد آریان
4. شرکت پرداخت الکترونیک بانک پاسارگاد
5. شرکت خدمات مالی بانک پاسارگاد
6. شرکت ارزش آفرینان پاسارگاد
7. شرکت کارگزاری بانک پاسارگاد
8. معاملات برخط شرکت کارگزاری بانک پاسارگاد
9. شرکت لیزینگ پاسارگاد
10. لیزینگ ماشین الات و تجهیزات پاسارگاد
11. مدبران ساخت آریان
12. شرکت مشاوره رتبه بندی اعتباری ایران
13. شرکت توسعه تجارت اندیشه نگر پاسارگاد
14. شرکت توسعه انبوه سازی پاسارگاد
15. شرکت سامان ساخت آریان
16. شرکت خدمات پشتیبان پاسارگاد
17. تامین آتیه سرمایه انسانی پاسارگاد
18. گسترش انرژی پاسارگاد
19. شــرکت مــادر تخصصــی (هلدینـگ) توسـعه معـادن و صنایـع معدنـی خـاور میانـه
20. تدبیرگران پاسارگاد
21. مدیریت بازرگانی آینده نگر پاسارگاد
22. شرکت ساختمان شهرسازی هشتم
23. شرکت خدمات ارزی و صرافی پاسارگاد
24. شــرکت توســعه و گســترش بازرگانــی بیــن المللــی گــروه پاسارگاد
25. شرکت مبنای خاورمیانه

ایــن نشــان مــی دهــد کــه عمــده شــرکتهای این بانــک در زمینــه هــای ســاخت و ســاز، لیزینـگ، تجـارت و بازرگانـی و مسـائلی از ایـن دسـت اسـت و ایـن بانـک بـه جـای اینکـه بـه بانکــداری مشــغول باشــد، شــرکت داری و بنــگاه داری مــی کنــد و طبیعــی اســت کــه بخــش قابــل توجهــی از منابــع خــود را نیــز بــه ایــن شــرکت هــا تخصیــص دهــد. امـا بـه طـور کلـی، در ایـن حـوزه آمـار منسـجمی جهـت مقایسـه ارائـه نمـی شـود و تنهـا مقـدار کل میانگیـن شـرکت داری بانـک هـا توسـط معـاون نظارتـی بانـک مرکـزی اعلام شـده اسـت کـه بایسـتی ایـن آمـار بـه صـورت دقیقتـر توسـط بانـک مرکـزی منتشـر شـود. بنابرایــن، مطالبــه و پیگیــری از بانــک مرکــزی و معــاون نظارتــی آن جهــت ارائـه آمـار دقیـق از شـرکت داری بانکهـا و همچنیـن ممانعـت از آن و برخـورد بـا متخلفیـن جهت تصحیـح در رونـد فعالیـت بانـک هـا از جملـه نیازهـای فعلـی کشـور اسـت کـه سـبب مـی گـردد تــا منابــع بانکــی بــه شــکلی صحیــح بــه ســمت تولیــد حرکــت کــرده و از ایجــاد رانــت هــای سیاسـی و اقتصـادی و مفاسـدی کـه بـه دنبـال آن مـی آیـد جلوگیـری کنـد.

اوایـل تابسـتان 93 بـود کـه رئیـس جمهـور در انتقـادی صریـح از عملکـرد بانکهـا از آنهــا خواســت تــا شــرکتداری و بنــگاهداری را کنــار گذارنــد. همیــن شــد کــه رئیــس کل بانک مرکــزی در بخشنامــه ای بــه بانکهــا مهلتــی 40 روزه داد تــا شــرکتهای خــود را واگــذار کننـد در همیـن راسـتا نماینـدگان مجلـس شـورای اسـامی در ادامـه رسـیدگی بـه لایحـه رفـع موانــع تولیــد رقابت پذیــر و ارتقــای نظــام مالــی کشــور کلیــه بانکهــا و موسســات اعتبــاری موظفنـد از تاریـخ لازم الاجـرا شـدن ایـن قانـون تـا مـدت سـه سـال سـالانه حداقـل 33 درصـد امـوال خـود اعـم از منقـول، غیرمنقـول و سـرقفلی را کـه بـه تملـک آنهـا و شـرکتهای تابعـه آن در آورده اسـت و بـه تصویـب شـورای پـول و اعتبـار و بانـک مرکـزی مـازاد میباشـد، واگـذار کنند.منظــور از شــرکتهای تابعــه مذکــور شــرکتهایی هســتند کــه بانکهــا و موسســات اعتبـاری بـه صـورت مسـتقیم یـا غیرمسـتقیم مالـک بیـش از پنجـاه درصـد سـهم آنهـا باشـند یـا اکثریـت اعضـای هیـات مدیـره آن را تعییـن کنند.سـهام تحـت تملـک خـود و شـرکتهای تابعــه خــود را در بنگاههایــی کــه فعالیتهــای غیربانکــی انجــام میدهنــد بــه اســتثنای طرحهــای نیمــه تمــام شــرکتهای تابعــه واگــذار کننــد. تشــخیص غیربانکــی بــودن فعالیــت بنگاههایــی کــه بانکهــا، موسســات اعتبــاری و شــرکتهای تابعــه ســهامدار آنهــا هســتند بــر عهـده بانـک مرکـزی اسـت