گروه پرونده ویژه بازارنیوز- فاطمه چراغلو؛ کشور قطر به واسطه قرار داشتن در خلیج فارس، از جایگاه ژئوپلیتیک ویژه ای برخوردار است و در جغرافیای سیاسی جهان نیز دارای نقش مهمی است. کشور قطر، علاوه بر جایگاه جغرافیایی ویژه خود، دارای اهمیت استراتژیک است. 

بخشی از ساحل غربی و مرز جنوبی آن به سواحل عربستان سعودی متصل است و شرق آن نیز در کنار ساحل و مرز امارات عربی متحده و سلطان نشین عمان قرار گرفته است. بحرین نزدیکترین همسایه قطر در غرب می­باشد. کشور قطر، سواحلی به طول 350 مایل و مساحت بالغ بر 437/11 کیلومتر مربع است. 

شبه جزیره قطر از یک سو با قرار گرفتن در قلب خلیج فارس و دسترسی آسان آن به دو طرف این منطقه، در مقایسه با سایر کشورها به استثنای بحرین و همچنین همسایگی با عربستان سعودی، نزدیکی به ایران و برخورداری از منابع عظیم نفت و گاز دارای اهمیت استراتژیک در منطقه است. از این روی و با توجه به روابط تاریخی بین دو کشور قطر و ایران، در این گزارش به بررسی روابط بین آنها در ابعاد مختلف پرداخته می­شود.

مقایسه مهم­ترین شاخص ­های کلان اقتصادی ایران و قطر

نمودار 1 در چهار بخش جداگانه، رشد اقتصادی، تورم، تولید و جمعیت به مقایسه عملکرد ایران و قطر پرداخته است. مهم­ترین نکات این مقایسه عبارت است از:

• میزان تولید در ایران (بر اساس ارزش دلار) از ابتدای سال 2000 تا سال 2022 نسبت به قطر به طور میانگین

      روند افزایشی داشته است. تولید در قطر نیز در طول این سال‌ها روند نوسانی داشته است.

• در طول دوره زمانی از سال 2000 تا 2022، ایران تجربه رشد جمعیتی بیشتری نسبت به قطر داشته است. این

      موضوع نشان می‌دهد که ایران در طول این دوره، نرخ تولید نسل جدید بیشتری از قطر داشته است. بر اساس این اطلاعات، جمعیت ایران در حال حاضر حدود 40 برابر جمعیت قطر است.

• در بازه زمانی 2010 تا 2022، قطر تجربه‌ای از تثبیت نسبی نرخ تورم داشته است. در این دوره، تغییرات تورم در قطر به طور کلی بسیار کم بوده و نرخ تورم در محدوده ثابتی حفظ شده است. در مقابل، در ایران در طول سال‌های مورد بررسی، نرخ تورم نمایش روند نوسانی داشته است. از سال 2017 و بعد از خروج آمریکا از برجام تورم در ایران روند فزاینده و افزایش به خود گرفته است و در بیشتر موارد در کانال 40 درصد قرار داشته است.
• در بازه زمانی 2003 تا 2012، قطر تجربه‌ای از رشد اقتصادی افزایشی داشته است، به این معنا که رشد اقتصادی آن در این دوره افزایش یافته است. اما سپس با رشد کاهشی روبه‌رو شده است، به این معنا که نرخ رشد اقتصادی قطر در این بازه کاهش یافته است. در مقابل، رشد اقتصادی ایران در طول این سال‌ها روندی نوسانی را تجربه کرده است. این بدان معناست که نرخ رشد اقتصادی ایران در این بازه زمانی تغییرات بزرگی داشته و نهایتاً در یک محدوده ثابت تثبیت شده است.

بررسی عملکرد تجارت خارجی بین ایران و قطر

نمودار 2 نشان دهنده وضعیت تجارت بین ایران و قطر(صادرات و واردات) در بازه زمانی 1399 الی 1401 است.

مهم ترین نکات تجارت خارجی (واردات و صادرات) بین ایران و قطر عبارت است از:

- نمودار فوق نشان می ­دهد که واردات ایران از قطر از سال 1399 الی 1401 و با روی کار آمدن دولت سیزدهم روند افزایشی داشته است. به گونه ای که میزان آن از 10میلیون دلار در سال 1399 به 85 میلیون دلار در پایان سال 1401 رسیده است. روند صادرات ایران به قطر نیز از سال 1399 تا پایان سال 1401 کاهشی  بوده است؛ به طوری که از حدود  170 میلیون دلار در سال 1399  به حدود  130 میلیون دلار در پایان سال 1401 رسیده است.

خنثی‌سازی تحریم ­ها از طریق  استفاده حداکثری از ظرفیت اقتصادی بین دو کشور

ایران و قطر دو کشور خاورمیانه ای حوزه خلیج روابط اقتصادی تنگاتنگی در زمینه‌های اقتصادی و به ویژه صنایع نفت و گاز دارند. ایران و قطر مشترکاً بزرگترین منبع گاز طبیعی جهان را کنترل می‌کنند. توسعه روابط اقتصادی بین کشورها، افزون بر ایجاد منافع اقتصادی، چالش های سیاسی بین آن ها را کاهش می دهد و به تقویت امنیت ملی و اقتصادی طرفین منجر می شود. 

کشور قطر به عنوان یکی از همسایگان جنوبی ایران، دارای ظرفیت های بالقوه زیادی است که ایران می تواند با افزایش سطح تعاملات با این کشور در کنار استراتژی های مناسب اقتصادی، از چنین ظرفیت هایی بهره بیشتری ببرد. از آنجا که ایران و قطر از جمله دارندگان، تولیدکنندگان و صادرکنندگان منابع سوختی در منطقه خاورمیانه و سطح جهان هستند، بخش عمده مبادلات تجاری بین دو کشور را مبادلات غیرنفتی تشکیل می دهد.

 برای همین نیاز است سیاست های مناسب در راستای ارتقای تجارت غیرنفتی بین ایران و قطر در پیش گرفته شود.  با بهره مندی از مزیت های نسبی و نزدیکی جغرافیایی و شباهت های دینی و مذهبی می توان روابط اقتصادی برون مرزی دو کشور را با استفاده از فرصت های اقتصادی مانند توسعه صادرات غیرنفتی، همکاری در بخش کشاورزی، جذب سرمایه گذاران قطری و توسعه تعاملات گردشگری گسترش داد. 

بر این اساس، برخی راهکارها از جمله انعقاد توافقنامه تجارت آزاد، افزایش صادرات غیرنفتی با ارزش افزوده بالا، تلاش برای جذب سرمایه گذاران قطر، حمایت از حضور بخش خصوصی، تسهیل صدور روادید، بهبود زیرساخت ها و تنظیم قراردادهای بلندمدت که در دور زدن و خنثی سازی تحریم­ها نقش موثری دارد پیشنهاد می­شود.

نکته پایانی

روابط ایران و قطر را می‌توان در دو حوزه مسائل سیاسی و اقتصادی، مورد توجه قرار داد. با توجه به رقابت‌های منطقه‌ای ایران و عربستان سعودی که در سال‌های اخیر تشدید نیز شده است و همچنین نگرانی‌های امنیتی قطر از جانب ریاض، حاکمان قطر روابط با ایران را به عنوان فرصتی برای موازنه‌ قدرت در قبال عربستان سعودی، تلقی می‌کنند. دو کشور ایران و قطر سعی کرده‌اند تا به منظور مقابله با تهدیدات عربستان سعودی، روابط نزدیک‌تری را دنبال نمایند. 

در نتیجه ایران بسیاری از اقدامات و رفتارهای قطر از جمله میزبانی نیروهای آمریکایی و روابط با اسرائیل را کمتر مورد تأکید قرار می‌دهد و قطر نیز سعی می‌کند در مورد ایران و مسائل منطقه‌ای مرتبط با آن مانند مسأله هسته‌ای و حمایت از گروه‌های ضد اسرائیلی، موضع مثبتی داشته باشد.

پایان پیام//