بنزین تک نرخی یا دو نرخی؟/ نرخ واقعی چقدر باید باشد؟

به نظر می رسد، دولت و مجلس باید قبل بحث و جدل درباره تک نرخی یا دو نرخی بودن بنزین، باید به دنبال قیمت معقولی باشند که دیگر قاچاق و استفاده بی مورد از خودرو صرفه اقتصادی نداشته باشد.

بازار نیوز- روی کار آمدن مجلس دهم غنیمتی برای دولت تدبیر و امید بود که از این فرصت در جهت تلاش مجدد برای سیاست های ناکام خود داشته باشد، به ویژه سیاست هایی که مجلس نهم عنایتی به آن نداشت. یکی از این سیاست ها تک نرخی کردن بنزین بود که دولت در لایحه برنامه ششم توسعه پیشنهاد کرده بود.

به نظر می رسد این فرآورده نفتی محبوب و در عین حال در مثلث استراتژیکی قرار گرفته که یک ضلع دولت است که به دنبال حذف یارانه بنزین و مهار قاچاق است. ضلع دیگر مجلس است که باید رفاه و غدالت اجتماعی را برقرار کند و در ضلع سوم هم مردم هستند که معیشتشان وابسته به نرخ این سوخت است و این امر برای کسانی از طریق مسافرکشی امرار معاش می کنند حیاتی تر می شود.

به هر حال، قیمت و دولت بر سر این موضوع که بنزین ارزان است و منجر به قاچاق آن به کشورهای همسایه می شود اتفاق نظر داشتند و به دنبال راهکاری برای بهینه کردن مصرف آن بودند. به این ترتیب، برنامه های بهینه سازی مصرف بنزین با اعمال سهمیه، صدور کارت سوخت و افزایش قیمت نفت کلید خورد تا مصرف این فرآورده نفتی مدیریت شود. اما عدم تغییر الگوی مصرف مردم و پایین بودن قیمت نفت نسبت به فوب خلیج فارس باعث شد دولت و مجلس همچنان به دنبال واقعی کردن قیمت بنزین یا افزایش آن است.

اگرچه هدف مجلس و دولت افزایش قیمت است، اما از همان ابتدا این دو قوه بر سر اینکه این افزایش قیمت به چه شکل باشد اختلاف نظر دارند و این اختلافات در مجلس نهم و دولت یازدهم بیش از هر دوران مشهود بود. . در اواخر مجلس نهم، نمایندگان مجلس در جریان بررسی لایحه بودجه ۹۵ کشور به پیشنهاد کمیسیون تلفیق درباره بنزین و کارت سوخت تصمیم گرفتند تا نرخ بنزین را دو نرخی کنند و بنزین با اعمال سهمیه و از طریق ارائه کارت سوخت عرضه شود. اما به محض تغییر صاحبان کرسیان مجلس به ویژه در تهران، وزیر نفت و در رأس آن دولت تدبیر و امید به این فکر افتاد که از شرایط استفاده کند و با رد پیشنهاد نمایندگان مجلس نهم دوباره بحث بنزین تک نرخی را در راستای اصلاح بودجه سال جاری مطرح کند و این بار به دنبال رضایت نمایندگان مجلس دهم باشد.

سناریو دولت و مجلس برای بازی بنزین

دولت قاطعانه بر سر این موضع ایستاده که بنزین باید تک نرخی شود و استدلال آن برای این درخواست مهار قاچاق است چرا که ارزان بودن بنزین در ایران باعث شده سودجیان و قاچاقچیان از روش های مختلف برای خروج سوخت از کشور مبادرت ورزند.

اما مسئله ای که در این طرح دولت همچنان جای سؤال دارد، تعیین قیمت بنزین است چراکه به نظر می رسد قیمت فعلی بنزین با قیمت موردنظر دولت اختلاف زیادی دارد بنابراین دولت نمی تواند رضایت مجلس و مردم برای افزایش ناگهانی قیمت بنزین جلب کند. به این ترتیب، پیشنهاد دولت مبنی بر آزادسازی قیمت با واکنش شدید جامعه و نمایندگان مواجه خواهد شد چرا که به شدت مغایر با سیاست های رفاه و عدالت اجتماعی است. دولت می تواند با پرداخت یارانه این افزایش قیمت را با روند کندتر و به شکل پلکانی پیش ببرد که در این شرایط نیز بحث قاچاق سوخت به کشورهای همسایه به قوت خود باقی است.

سناریو مجلس برای بهینه سازی مصرف بنزین دو نرخی کردن قیمت آن است به طوری که یک قیمت به صورت یارانه ای تعیین شود و مصرف آن سهمیه ای باشد و نرخ دوم آزاد شود. در سناریو مجلس نیز کماکان دولت با پدیده قاچاق درگیر خواهد بود هر چند ممکن است اعمال سهمیه مقدار آن را کمتر کند.

چالش اصلی این سناریو، تعیین قیمت است، اگر اختلاف دو نرخ قابل توجه نباشد بنابراین قاچاق در نرخ آزاد وجود خواهد داشت و این معضل حل نمی شود. مگر اینکه قیمت آزاد در بنزین دو نرخی به قدری افزایش یابد که قاچاق آن دیگر صرفه اقتصادی نداشته باشد. اما در این شرایط نیز فقدان یک سیستم حمل و نقل عمومی کارآمد بلاشک نارضایتی های اجتماعی به همراه دارد.

یک پیشنهاد

یک کارشناس اقتصاد انرژی در گفت‌وگو با بازار نیوز پیشنهاد داد: بهتر است دولت طرح دو نرخی را اجرا کند چرا که در این طرح می تواند عدالت اجتماعی را برقرار کند و از طرفی به اهداف بهینه سازی مصرف و حذف یارانه بنزین برسد.

علی سعیدی افزود: دولت باید نرخ آزاد بنزین را در حدی تعیین کند که قاچاق آن دیگر صرفه اقتصادی نداشته باشد. همچنین می تواند منابع بدست آمده از محل آزادسازی قیمت را به عنوان یارانه به مصرف کنندگان بنزین با نرخ پایین تر پرداخت کند.

وی ادامه داد: البته نوسازی و ارتقای کیفیت ناوگان حمل و نقل عمومی از دیگر راهکارها در راستای بهینه سازی مصرف بنزین است چرا که مردم را تشویق می کند کمتر از خودرو شخصی استفاده کنند.