گروه بین الملل بازارنیوز- فاطمه چراغلو؛ ایران و پاکستان به عنوان دو کشور همسایه و تاثیرگذار در منطقه غرب آسیا، دارای مرزهای مشترک، اشتراکات دینی و مذهبی، اشتراکات فرهنگی و آداب و رسوم مشترک می باشند. به دلیل نزدیکی، هزینه های تجارت بین دو کشور نسبت به سایر کشورها بسیار پایین است. پاکستان کشوری در جنوب آسیا واقع در غرب شبه ‌قاره هند است.

این کشور از جنوب به دریای عمان، از غرب با ایران، از شمال با افغانستان، از شرق با هندوستان و از شمال شرق با چین هم ‌مرز است. مساحت پاکستان ۸۸۱٬۹۱۳ کیلومتر مربع است و این کشور با ۲۴۹٬۵۶۶٬۰۰۰ نفر جمعیت، پنجمین کشور پرجمعیت جهان است. اقتصاد پاکستان کشاورزی است که حدود 33 درصد تولید ناخالص ملی آن را تشکیل می‌دهد. این کشور با بهره‌گیری از عواملی مانند رودهای بزرگ، جنس خاک و میزان رطوبت یکی از نواحی مهم کشاورزی در آسیای موسمی است.

حدود 30 درصد کل اراضی پاکستان قابل کشت است، به‌جز نواحی شمالی و غربی این کشور که کوهستانی است بقیه نواحی آن قابل کشاورزی است. یکی از وسیع‌ترین شبکه‌های آبیاری جهان که به‌وسیله رود سند و شعبه‌های پنج‌گانه آن تشکیل شده است و حدود 19.4 میلیون هکتار از اراضی را آبیاری می‌کند، در این کشور واقع شده است. همین موضوع منجر به این شده است که پاکستان، یکی از سه قطب عمده تولید غلات در آسیا نام بگیرد. با توجه به ویژگی های اقتصادی پاکستان و همچنین ظرفیت­های اقتصاد ایران، در این یادداشت به مروری بر وضعیت همکاری های اقتصادی ایران و پاکستان پرداخته می شود.  

مقایسه مهم­ترین شاخص‌­های کلان اقتصادی ایران و پاکستان

نمودار 1 در چهار بخش جداگانه، رشد اقتصادی، تورم، تولید و جمعیت به مقایسه عملکرد ایران و پاکستان پرداخته است. مهم­ترین نکات این مقایسه عبارت است از:

• میزان تولید در ایران (بر اساس ارزش دلار) نسبت به پاکستان در طی سال های 2000 تا 2012 همواره روند نزولی داشته است. در سال 2012 میزان تولید ایران یک سوم پاکستان بوده و بعد از آن تا سال 2017 روند افزایشی داشته است و به 1.25 برابر رسیده است. بعد از این سال وضعیت تولید دو کشور یکسان شده است.
• از لحاظ جمعیتی نیز جمعیت پاکستان بیش از سه  برابر جمعیت ایران  است. نرخ رشد جمعیت پاکستان از ایران بالاتر بوده هر چند که در سال­های اخیر رشد چشمگیری نداشته است.
• از سال 2010 میزان تورم در ایران همواره بالاتر از پاکستان بوده است. این موضوع از سال 2017 با واگرایی همراه بوده است. از مهم ترین دلایل این واگرایی شوک های ارزی متعدد رخ داده در اقتصاد ایران است.
• رشد اقتصادی در ایران نسبت به پاکستان همواره روند نوسانی (افزایشی ـ کاهشی) داشته است. این در حالی است که تا قبل از سال 2018 نرخ رشد پاکستان ثابت و افزایشی بوده است. ولی به دلیل شروع کرونا در این کشور و جهان شاهد کند شدن رشد اقتصادی این کشور بودیم.

نمودار 1. مقایسه مهم ترین متغیرهای کلان اقتصادی ایران و پاکستان

منبع: یافته های تحقیق بر اساس داده های بانک جهانی

بررسی عملکرد تجاری خارجی ایران و پاکستان

نمودار 2 نشان دهنده وضعیت تجارت بین ایران و پاکستان (صادرات و واردات) است.

نمودار 2. وضعیت تجارت خارجی ایران و پاکستان

منبع: گمرک جمهوری اسلامی ایران

نمودار فوق نشان می­دهد که واردات  ایران از پاکستان از سال 1399 تا 1400 تقریباً روند افزایشی داشته است. به طور کلی واردات طی دو سال گذشته و با روی کار آمدن دولت سیزدهم روند افزایشی داشته است. به گونه ای که میزان آن در پایان سال 1401 به 842 میلیون دلار رسیده است. روند صادرات ایران به پاکستان از سال 1399 تا پایان سال 1401 افزایشی بوده است؛ به طوری که از حدود  1 میلیارد دلار در سال 1399  به حدود  1.5 میلیارد دلار در پایان سال 1401 رسیده است.

طبق گزارش تارنمای trademap سهم پاکستان از صادرات ایران در سال 2021 در حدود 2 درصد و از واردات در حدود 0.9 درصد است. این در حالی است که در همان سال 2021، سهم ایران از صادرات پاکستان در حدود 0.1 درصد و واردات پاکستان در حدود 1 درصد است. بنابراین وضعیت کلی تجارت خارجی ایران و پاکستان  نشان دهنده  وابستگی پایین این دو نسبت به یکدیگر است. از مهم ترین دلیل این سطح از وابستگی پایین تجارت ایران و پاکستان به یکدیگر وجود تحریم های یکجانبه آمریکا و همچنین دسترسی پاکستان به آبهای آزاد به صورت مستقیم است.

خنثی سازی تحریم ­ها از طریق  استفاده حداکثری از ظرفیت اقتصادی بین دو کشور     

در سیاست همسایگی، پاکستان در شرایط پیش رو، نقش ویژه‌ای برای جمهوری اسلامی دارد. در مسیر روابط ایران با پاکستان از یکطرف ظرفیت ها و فرصت های ویژه ای وجود دارد و از طرف دیگر موانع و محدودیت هایی از جمله تحریم­های غرب حاکم است؛ که البته سیاست همسایگی می‌تواند با فعال‌سازی ظرفیت‌ها، هزینه‌ها و موانع تحریم­ها را کاهش دهد و فرصت آفرینی کند.

پاکستان در مقایسه با برخی از همسایگان ایران، تصویر مثبتی در بین مردم ایران دارد و همین تصویر در طرف مقابل نسبت به مردم ایران وجود دارد. فرصت دیگر گسترش سیاست همسایگی دو کشور، وجود میراث مشترک فرهنگی است و بخش عمده پاکستان را می‌توان جزء گستره فرهنگی ایران تلقی کرد. علاوه بر مسائل هویتی و فرهنگی، مسائل اقتصادی نیز نقش بسیار ویژه‌ای در سیاست همسایگی ایران و پاکستان دارد. جمعیت فراوان پاکستان و فقدان منابع انرژی پاکستان در کنار ذخایر انرژی ایران می‌تواند اقتصاد دو کشور را مکمل یکدیگر سازد.

اگرچه توسعه نیافتگی مناطق دو سوی مرز ایران و پاکستان و نبود زیرساخت‌های ارتباطی و اقتصادی عامل بازدارنده ای محسوب می‌شود اما چون سیاست همسایگی ناظر بر جهت‌گیری های بلند‌مدت برای کاهش تهدیدات غربی و افزایش منافع همسایگان است، با تلطیف راهبرد‌های امنیت محور و واگذاری اختیارات به نهادهای منطقه‌ای و تقویت ظرفیت‌های رویکرد پارادیپلماتیک، می‌توان اقتصادهای دو کشور را  با توجه به شرایط تحریم به هم پیوند زد. به طور کلی  ظرفیت‌های زیادی در مناسبات ایران و پاکستان از جمله:

• اجرای خط لوله صلح انتقال گاز ایران به شبه قاره هند؛
• افزایش امنیت مرزهای بین دو کشور و تثبیت جمعیت به منظور جلوگیری از قاچاق کالا و فعالیت گروه های تروریستی مسلح در بین مرز دو کشور؛
• بهره گیری از ظرفیت مناطق ویژه اقتصادی برای توسه بازارچه های مرکزی و کاهش سطح فعالیت­های مخرب اقتصادی چون قاچال کالا؛
• توسعه ظرفیت‌های خطوط ارتباطی و تکمیل کریدورهای شرق به غرب و اتصال پاکستان به روسیه و اروپا؛
• برگزاری نمایشگاه های تخصصی-کالاهای ایرانی در بخش های کشاورزی و مواد غذایی، شیمیایی، پتروشیمی و نساجی با هدف فروش و صادرات
• توسعه پیمان پولی برای استفاده از پول های محلی در تجارت با پاکستان و کنار گذاشتن دلار از روند معاملات
• تقویت اتاق مشترک بازرگانی دو کشور و تشکیل کنسرسیوم های صادراتی جهت حضور پایدار در بازار پاکستان

وجود دارد که می‌توان با بهره‌برداری از آن، ظرفیت اقتصادی بین دو کشور را برای خنثی سازی تحریم ها تقویت کرد.

با توجه به اینکه موقعیت جغرافیایی کشور ما یک موقعیت منحصر به فرد بوده و برای صادرات کالا و خدمات بسیار موثر است؛ از این روی، تسریع در ورود سرمایه‌گذاری‌های خارجی و صادرات کالا، منافع متقابلی را برای ایران و همسایگان خود   به جهت خنثی سازی تحریم­ها به دنبال خواهد داشت.

وجود  بیش از ۹۰۰ کیلومتر مرز مشترک زمینی  بین ایران و پاکستان، اشتراکات فراوان تاریخی، فرهنگی و دینی روابط دو کشور را پایدار ساخته است. در سال‌های اخیر، اقدامات مهمی برای گسترش روابط دو کشور به جهت رفع تحریم­ها  شامل همکاری اقتصادی از جمله ایجاد دو پایانه مرزی جدید در منطقه «ریمدان-گَبد» و «پیشین- مند» ایجاد شده است.

همچنین، یادداشت تفاهم همکاری برای ایجاد ۶ بازارچه مرزی مشترک به امضا رسیده است. با توجه به برخورداری هر دو کشور از موقعیت جغرافیایی استراتژیک و قرار داشتن در مسیر کریدورهای حمل و نقل بین‌المللی، از جمله ابتکار کمربند-راه، تلاش شده است تا از ظرفیت های موجود برای توسعه همکاری‌های دوجانبه و منطقه‌ای در حوزه حمل و نقل و ترانزیت بهره برداری شود.

علاوه بر این چنانچه اراده سیاسی برای افزایش تعامل اقتصادی بین ایران و پاکستان وجود داشته باشد، این کشور می تواند نقش موثری در خنثی سازی تحریم از طریق مرتفع نمودن نیازهای کالاهای اساسی ایران و در مقابل دریافت نفت و فرآورده های نفتی به صورت تهاتر را داشته باشد. 

پایان پیام//