نخستین ماه از مهلت شش ماهه اجرای توافق کشورهای عضو و غیرعضو اوپک در حالی سپری شد که با پایبندی اکثر اعضای اوپک به برنامه کاهش تولید، این سازمان توانست 93درصد از کاهش 2/ 1 میلیون بشکه‌ای وعده داده شده را محقق کند.

 

در واقع می‌توان گفت سازمان اوپک در هماهنگ نگه داشتن اعضای خود برای پیروی از برنامه کاهش تولید موفق بوده است. این موفقیت اما با عبور از زمستان و ورود به فصل بهار با مساله‌ای مهم مواجه خواهد بود که می‌تواند اراده اعضای اوپک برای کاهش تولید را مورد آزمون قرار دهد. به عقیده کارشناسان هرچند تلاش‌های انجام شده از سوی ائتلاف کاهش تولید تا کنون به ثبات قیمت جهانی نفت در محدوده بالاتر از 50دلار منجر شده است، با این حال بررسی‌ها نشان می‌دهد اعضای اوپک دارای سابقه‌ای طولانی از عدم پایبندی به سهمیه‌های تعیین شده برای تولید هستند. بر همین اساس کارشناسان بازار نفت با اشاره به افزایش تقاضای نفت در فصل بهار و تابستان می‌گویند: با گرم شدن هوا و آغاز فصل مسافرت، تقاضا برای سوخت افزایش خواهد یافت و به تبع آن نفت خام نیز با رشد تقاضا همراه می‌شود، بنابراین همین اتفاق می‌تواند تبدیل به عاملی برای سرپیچی اعضای اوپک از سهمیه تعیین شده برای تولید شود.

به این ترتیب درحالی‌که تنها چند روز از انتشار آمار رسمی پایبندی 93 درصدی اوپک به توافق کاهش تولید می‌گذرد، گمانه‌های مختلفی از لغزش اعضای اوپک از برنامه کاهش تولید از سوی کارشناسان مطرح می‌شود که افزایش تقاضای فصلی با شروع بهار یکی از آنها به شمار می‌رود. از نگاه کارشناسان بحث افزایش تقاضای فصلی نفت خام به قدری جدی است که آنها از هم‌اکنون در انتظار افزایش عرضه نفت به بازار هستند. کارشناسان در این زمینه می‌گویند: به نظر می‌رسد لغزش از توافق در پیش است.

لغزش از برنامه کاهش تولید و پیمان‌شکنی اعضای اوپک با مشخص شدن نخستین نشانه‌ها از انتظار افزایش تقاضا در حالی از سوی کارشناسان مطرح می‌شود که پیش از این الکساندر نوواک، وزیر نفت روسیه بحث تمدید توافق اوپک را مطرح کرده بود. اما این اتفاق در چه شرایطی رخ خواهد داد؟ از نگاه کارشناسان اگر قیمت نفت خام نزدیک به سطح فعلی یا بالاتر قرار بگیرد، احتمال تمدید توافق اوپک وجود دارد اما در شرایطی که قیمت نفت خام زیر سایه شک و تردیدهای فعلی روندی نزولی به خود بگیرد، کشورهای متعهد شده به کاهش تولید برای افزایش درآمدهای خود پیمان کاهش تولید را نادیده گرفته و شروع به افزایش تولید خواهند کرد.

به این ترتیب، به نتیجه نرسیدن تلاش‌ها برای تقویت قیمت نفت، می‌تواند یکی دیگر از مهم‌ترین عوامل روی‌گردانی کشورهای متعهد به کاهش تولید از برنامه مشترک باشد. بسیاری از کشورهایی که به برنامه کاهش تولید متعهد شده‌اند، اقتصادی وابسته به نفت دارند. بنابراین طبیعی است چنانچه رشد قیمت مورد انتظار از اجرای برنامه کاهش تولید محقق نشود یا برعکس، موقعیت رشد تقاضا در بازار جهانی ایجاد شود، این کشورها به توافق‌ کاهش تولید پشت کرده و منافع کشور خود را در نظر بگیرند. به این ترتیب دومین عاملی که می‌تواند لغزش از برنامه کاهش تولید را در پی داشته باشد، به نتیجه نرسیدن تلاش‌ها برای رشد قیمت است. در واقع می‌توان گفت عوامل دوگانه‌ای مانند خیز شیل و کشورهای عضو اوپک (که از طرح کاهش تولید معاف شده‌اند) برای افزایش تولید از یکسو و افزایش نگرانی‌ها از روند نزولی کاهش تقاضای نفت نسبت به سال‌های گذشته از سوی دیگر، تبدیل به چالش‌هایی شده‌اند که می‌توانند اهداف برنامه کاهش تولید برای رسیدن به قیمت‌هایی بالاتر را مخدوش کنند.

 

شروع پرقدرت کشورهای عضو اوپک برای کاهش تولید در ماه ژانویه اگرچه نشانه‌ای روشن از پایبندی به طرح کاهش تولید به شمار می‌رود، اما با قدرت‌نمایی شیل آمریکا برای افزایش تولید همزمان شده است. تولیدکنندگان شیل که برای دو سال از ناحیه سیاست عربستان سعودی موسوم به «افزایش تولید برای خروج تولیدکنندگان نفت‌های غیرمتعارف» تحت فشار قرار داشتند و زیان‌های فراوانی از کاهش شدید قیمت نفت متحمل شدند، با بازگشت قیمت‌ها به محدوده 50 دلار و ثبات آن در پی اجرای برنامه کاهش تولید، خیز بلندی برای افزایش تولیدات خود برداشته‌اند.

در تازه‌ترین پیش‌بینی منتشر شده از سوی اداره اطلاعات انرژی آمریکا، این سازمان انتظار افزایش تولید 80 هزار بشکه‌ای تولیدکنندگان شیل در ماه آینده میلادی را مطرح کرده است. این انتظار در کنار برنامه‌های حمایتی رئیس‌جمهور جدید آمریکا از صنعت نفت و گاز این کشور می‌تواند تهدید شیل را بیش از پیش عیان کند. اما شکنندگی توافق اوپک در مقابل تحولات نفتی ایالات متحده آمریکا، روز گذشته و با اعلام یک پیش‌بینی از سطح ذخایر نفت خام تجاری آمریکا نیز خود را نشان داد و باعث ریزش قیمت نفت خام در بازار جهانی شد.

موسسه نفت آمریکا (API) مطابق معمول در روز سه‌شنبه و پیش از اعلام اطلاعات رسمی از سوی اداره اطلاعات انرژی آمریکا (AEI) افزایش بی‌سابقه‌ای را در سطح ذخایر نفت خام تجاری آمریکا در هفته گذشته پیش‌بینی و رقم 9/ 9 میلیون بشکه را برای آن اعلام کرد. آمار رسمی چهارشنبه شب از سوی اداره اطلاعات انرژی آمریکا اعلام خواهد شد، با این وجود کارشناسان با استناد به پیش‌بینی ‌API می‌گویند: روند رو به رشد موجودی ذخایر نفت خام تجاری در آمریکا تردیدهایی در رابطه با اینکه آیا توافق اوپک به کاهش سطح ذخایر جهانی منجر خواهد شد یا خیر، ایجاد کرده است. این تردید در شرایطی وجود دارد که می‌تواند شروع قدرتمند اوپک در نخستین ماه از اجرای توافق شش ماهه کاهش تولید را تحت تاثیر قرار دهد. از دیگر سو تقویت شاخص دلار نیز اتفاقی بود که توانست دستاورد بزرگ اوپک برای کاهش تولید را در بازار نفت کمرنگ کرده و قیمت‌ها را با کاهش همراه کند. در پی اعلام موضع جنت یلن، رئیس فدرال‌رزرو آمریکا مبنی بر «علاقه‌مندی به افزایش‌ نرخ بهر‌ه در مدت زمانی کوتاه و با سرعتی بیشتر» شاخص دلار با رشد همراه و تبدیل به عاملی دیگر برای افت قیمت جهانی نفت‌خام شد.

روز گذشته و تا لحظه تنظیم این گزارش (ساعت 16 به وقت تهران) هر بشکه نفت خام برنت با افتی 32 سنتی به 65/ 55 دلار بر بشکه رسید. نفت‌خام آمریکا نیز 34 سنت کاهش یافت تا به قیمت 86/ 52 دلار بر بشکه برسد.

اما در کنار مسائلی که به آن اشاره شد، کاهش تقاضای نفت خام به‌خصوص از سوی دومین مصرف‌کننده نفت خام در دنیا، یعنی چین، گمانه‌هایی مبنی بر بی‌نتیجه ماندن تلاش کشورهای عضو و غیرعضو اوپک برای کاستن از مازاد عرضه نفت را مطرح می‌کند. چین کشوری است که طی دو سال گذشته و همزمان با افت قیمت نفت خام، واردات فراوانی داشته و به‌نظر می‌رسد سطوح بسیار بالایی از ذخایر نفت خام داشته باشد. بنابراین طبیعی است که با افزایش قیمت نفت، چینی‌ها واردات خود را کاهش داده و برای افزایش واردات منتظر افت مجدد قیمت‌ها شوند. مساله کاهش تقاضای چین زمانی‌که در کنار پیش‌بینی رشد اقتصادی 1/ 6 درصدی برای این کشور در سال‌جاری قرار می‌گیرد، جدی‌تر به نظر می‌رسد. رشد اقتصادی چین در سال 2016 حدود 5/ 6 درصد برآورد شده بود.

اما با وجود عواملی که به آنها اشاره شد، دلایلی نیز مبنی بر عدم لغزش کشورهای عضو اوپک از سوی کارشناسان مطرح می‌شود.

 

به نتیجه نرسیدن برنامه رشد قیمت نفت خام در پی اجرای طرح کاهش تولید (به علت وجود چالش‌هایی چون افزایش تولیدات شیل و کشورهای معاف شده از کاهش تولید)، افزایش تقاضای فصلی نفت خام و تقلب اعضای اوپک برای افزایش تولید، کم‌شدن تقاضای نفت خام از سوی کشورهایی مانند چین و تصمیم اعضای اوپک برای رشد تولید به منظور کسب درآمد بیشتر و مشکلاتی از این قبیل در حالی برخی کارشناسان را در انتظار مشاهده لغزش از برنامه کاهش تولید از سوی کشورهای عضو اوپک نگاه داشته است که گروه دیگری از کارشناسان عقیده دارند ممکن است چنین لغزشی رخ ندهد. بر این اساس حلیماکرافت، کارشناس بین‌المللی بازارهای کالایی عقیده دارد: کاهش تولید در ماه‌های آینده نیز تحت نفوذ سیاسی و اقتصادی شورای همکاری خلیج فارس ادامه خواهد یافت. کرافت از دیگر‌سو عقیده دارد: از آنجا که عربستان سعودی برای فروش سهام غول نفتی دولت عربستان در سال 2018 آماده می‌شود، به قیمت‌هایی بالاتر برای انجام معامله‌ای بهتر نیاز دارد، بنابراین برای به‌ثمر نشاندن برنامه کاهش تولید و رشد قیمت نفت‌خام تمام تلاش خود را خواهد کرد. از دیگر‌سو جان کیلداف، دیگر کارشناس بازارهای کالایی با نگاهی خوش‌بینانه عقیده دارد: ممکن است برنامه کاهش تولید در هفته‌های آینده با روندی بهتر انجام شود، زیرا بازار نفت به‌طور معمول از ماه مارس تا ماه مه ‌و با شروع فصل تعمیرات پالایشگاه‌ها، با کاهش تقاضا همراه می‌شود. در کنار نظر این دو کارشناس، موضوع دیگری که می‌تواند به‌عنوان عاملی برای پیش بردن طرح 6 ماهه کاهش تولید تبدیل شود، تلاش اعضای اوپک به‌خصوص عربستان سعودی برای اثبات کارآیی اوپک است. تا پیش از توافق برای کاهش تولید، بسیاری از کارشناسان عقیده داشتندعمر اوپک تمام شده و این سازمان دیگر قادر به تصمیم‌سازی نیست، حال آنکه با دست یافتن به توافق تاریخی کاهش تولید خط بطلانی بر این نظرات کشیده شد. حال باید دید با وجود عوامل مختلفی که می‌تواند منجر به تخطی اعضای اوپک از طرح کاهش تولید شود، این سازمان به‌عنوان مبتکر طرح کاهش تولید، این طرح را در پنج ماه آینده چگونه پیش خواهد برد؟